Ήδη από τη στιγμή της γέννησης του, το βρέφος αλληλοεπιδρά με τη μητέρα του παρέχοντας μηνύματα που εκφράζουν τις ανάγκες και την διάθεση του (αν νιώθει χαρά, φόβο, αν πεινάει, κρυώνει κτλ.).
Ο τρόπος που η μητέρα θα ανταποκριθεί στα μηνύματα αυτά έχει καθοριστική σημασία καθώς το βρέφος μαθαίνει κατά πόσο μπορεί να στηριχτεί σε εκείνη για του προσφέρει ασφάλεια και παρηγοριά. Η ποιότητα της σχέσης αυτής στη πορεία επεκτείνεται για να συμπεριλάβει τις προσδοκίες που το παιδί θα αναπτύξει για τον εαυτό του, τους άλλους αλλά και για τον κόσμο γύρω του.
Η θεωρία της προσκόλλησης
Η θεωρία αυτή εξετάζει το ρόλο που παίζουν οι στενοί και μακράς διάρκειας συναισθηματικοί δεσμοί στη διαμόρφωση της προσωπικότητας.
Ο όρος "προσκόλληση" εισήχθη αρχικά από τον Βρετανό ψυχίατρο John Bowlby (1958) ο οποίος εστίασε την προσοχή του στην μονοπροσωπική προσκόλληση (με τη μητέρα) και τόνισε τους κινδύνους της μητρικής αποστέρησης, οι οποίοι συνοδεύουν το παιδί στη μετέπειτα ζωή του.
Αποτελεί σημαντική κοινωνική θεωρία για τον εαυτό, τονίζοντας ότι τα ανθρώπινα όντα αποκτούν γνώση για τον εαυτό τους και τον κόσμο μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους.
Η προσκόλληση είναι ένας ισχυρός μακροχρόνιος συναισθηματικός δεσμός με ένα συγκεκριμένο άτομο και χαρακτηρίζεται:
Από αναζήτηση σωματικής εγγύτητας από τη μεριά του ατόμου που προσκολλάται
Από αναζήτηση παρηγοριάς και ασφάλειας
Από άγχος αποχωρισμού (λόγω διακοπής δεσμού)
Από αμοιβαιότητα από την πλευρά του άλλου προσώπου
Οι προθέσεις του Bowlby
Ο Bowlby εισήγαγε τη θεωρία του με στόχο την:
.png)
Υποστήριξη των δικαιωμάτων των παιδιών που ήταν θύματα πολέμου, κοινωνικής διάλυσης και συναισθηματικής πενίας
Υπεράσπιση του δικαιώματος των γυναικών να μπορούν να αφιερώσουν τον εαυτό τους στη φροντίδα και στην προστασία των παιδιών τους
Προστασία των γυναικών από το να είναι θύματα ενός οικονομικού συστήματος που τις εξανάγκαζε να εργάζονται για πολλές ώρες σε εργοστάσια αφήνοντας τη φροντίδα των παιδιών τους σε διάφορα ιδρύματα
Επίπληξη του συστήματος που χώριζε τα παιδιά από γονείς τους οποίους θεωρούσε «ανεπαρκείς».
Βασικές αρχές της θεωρίας του Bowlby
Τα ανθρώπινα όντα έχουν μια εγγενή τάση να διαμορφώνουν σχέσεις προσκόλλησης με τους άλλους. Η προσκόλληση είναι αποτέλεσμα κάποιων εγγενών βιολογικών σταθερών και αντιδράσεων με τις οποίες το βρέφος εκδηλώνει τις ανάγκες του και προσανατολίζει τη συμπεριφορά των άλλων προς αυτό (κλάμα, χαμόγελο). Κυρίαρχη θέση στη ζωή του παιδιού, κατέχει η σχέση μητέρας-παιδιού.
Το σύστημα προσκόλλησης είναι ένα από τα συστήματα συμπεριφοράς συμπεριλαμβανομένων και των συστημάτων εξερεύνησης, φροντίδας και σεξουαλικού ζευγαρώματος, που είναι προορισμένα να εξασφαλίσουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή.
Οι πρώιμες αρνητικές εμπειρίες έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών στη μετέπειτα πορεία του ατόμου (αποχωρισμός, απώλεια). Η πρώιμη αποστέρηση έχει μόνιμες επιπτώσεις. Ο βαθμός της επαφής που επιδιώκει το βρέφος σχετίζεται με το αίσθημα ασφάλειας που νιώθει. Όταν αισθάνεται ασφάλεια νιώθει και ικανό να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του και να αναπτύξει κοινωνικές σχέσεις.
Τί είναι το Attachment Parenting;
Στηρίζεται στη θεωρία που ανέπτυξε ο βρετανός ψυχίατρος John Bowlby, γνωστή ως “Attachment Theory” ή «Θεωρία της πρόσδεσης/προσκόλλησης/πρωταρχικού συναισθηματικού δεσμού» στα ελληνικά.
Ουσιαστικά, το Attachment Parenting (AP) αποτελεί μία ολόκληρη φιλοσοφία στην ανατροφή των παιδιών και βασίζεται στη φροντίδα της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ γονέα και παιδιού, καθώς ο γονέας καλείται να ανταποκριθεί με ευαισθησία και ενσυναίσθηση στις ανάγκες του. Τότε το παιδί αισθάνεται ασφάλεια και μεγαλώνοντας εσωτερικεύει αυτή την αίσθηση ασφάλειας, που το βοηθά να εξερευνήσει το περιβάλλον του και σταδιακά να αυτονομηθεί και να δημιουργεί κοντινές σχέσεις, σχέσεις εμπιστοσύνης και ασφάλειας.
Αυτός ο συναισθηματικός δεσμός είναι απαραίτητος σε όλα τα βρέφη καταρχάς για την επιβίωσή τους. Το πρόσωπο με το οποίο συνδέεται το βρέφος λειτουργεί σαν τη βάση για περεταίρω ανάπτυξη και εξερεύνηση του περιβάλλοντος και επιπλέον σαν μοντέλο για όλες τις επόμενες σχέσεις που θα δημιουργήσει το παιδί στο μέλλον.
Τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι κρίσιμα για την ανάπτυξη του συναισθηματικού δεσμού με κάποιον φροντιστή. Αν το παιδί δεν δημιουργήσει κάποιο συναισθηματικό δεσμό, τότε αυτό μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη νευροβιολογική, ψυχολογική και κοινωνική του ανάπτυξη.
Είδη προσκόλλησης κατά την Μ.Ainsworth (1978)
1. Ασφαλής: Συνδέεται με τη μητρική ευαισθησία στα σήματα του παιδιού.
Τα ασφαλή παιδιά:
- Βιώνουν τη μητέρα ως διαθέσιμη και πρόθυμη να τα φροντίσει.
- Έχουν λιγότερο άγχος και
- Ενθαρρύνονται στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος
- Αναπτύσσουν μια εικόνα εαυτού ως ατόμου αξιόλογου και ικανού και μια εικόνα για τους άλλους ως ατόμων, έμπιστων και αξιόπιστων (εσωτερικά μοντέλα εργασίας).
Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση ως βρέφη, αργότερα είναι:
- Πιο κοινωνικά
- Πιο θετικά στη συμπεριφορά με τους άλλους
- Δείχνουν λιγότερη εξάρτηση από τους δασκάλους
- Είναι λιγότερο επιθετικά και ενοχλητικά
- Είναι πιο ώριμα συναισθηματικά.
2. Ανασφαλής - Αποφευκτική: Συνδέεται με έλλειψη ευαισθησίας της μητέρας στα σήματα του παιδιού και απόρριψη της συμπεριφοράς προσκόλλησης. Οι προσπάθειες του παιδιού να εξασφαλίσουν την προστασία και τη στήριξη απορρίπτονται ή αγνοούνται.
Αυτές οι σχέσεις δημιουργούν συνθήκες ,ώστε το παιδί να σχηματίσει :
- Μια εικόνα του εαυτού του ,ως μη αποδεκτού και ανεπιθύμητου
- Μια εικόνα του άλλου ως ατόμου απορριπτικού και μη αξιόπιστου.
3. Ανασφαλής - Αμφιθυμική: Συνδέεται με απρόβλεπτη μητρική συμπεριφορά. Τα παιδιά αυτά βιώνουν τη συμπεριφορά της μητέρας τους ως ασταθή. Αναπτύσσουν μια εικόνα εαυτού αβέβαιη και μια εικόνα για τους άλλους, ως ατόμων απρόβλεπτων που δεν μπορείς να εμπιστευθείς. Εξαρτώνται από την παρουσία, τη στήριξη και την αποδοχή του προσώπου προσκόλλησης. Αυτή η εξάρτηση τα καθιστά ευάλωτα στο στρες.
Τέλος υπάρχουν και τα βρέφη που αναπτύσσουν αποδιοργανωμένο τύπο προσκόλλησης. Σε αυτή την περίπτωση τα παιδιά έχουν φροντιστές τελείως απρόβλεπτους που παρέχουν κακής ποιότητας φροντίδα. Συνήθως πρόκειται για περιβάλλοντα όπου οι γονείς είναι είτε χρήστες ουσιών, είτε με ψυχιατρικές διαταραχές είτε βίαιοι και κακοποιητικοί.
Σε αυτή την περίπτωση ο γονέας γίνεται ταυτόχρονα πηγή παρηγοριάς και φόβου και το παιδί δε μπορεί καθόλου να προβλέψει την συμπεριφορά του. Έτσι βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση επαγρύπνησης και άγχους μη γνωρίζοντας πότε θα βιώσει τον επόμενο κίνδυνο. Ο φόβος είναι πολύ δυνατός και συχνά τα παιδιά αυτά αναζητούν παρηγοριά και ασφάλεια σε αγνώστους, ενώ δεν επιδιώκουν να απομακρυνθούν και να εξερευνήσουν το περιβάλλον. Ο εαυτός τους γίνεται αντιληπτός ως μη αξιόλογος και αναξιαγάπητος αλλά και ικανός να προκαλέσει θυμό και βία στους άλλους. Οι άλλοι θεωρούνται τρομακτικοί, επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι.
Το είδος της προσκόλλησης που αναπτύσσει ένα βρέφος με το βασικό πρόσωπο που το φροντίζει είναι σημαντικό καθώς καθορίζει όχι μόνο την ανάπτυξη της βρεφικής και παιδικής του ηλικίας αλλά και αργότερα την ενήλικη του ζωή. Πολλές είναι οι έρευνες που έχουν δείξει ότι τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση εμφανίζουν σημαντικότερα επιτεύγματα και επιτυχίες, αποτελεσματικότερη συναισθηματική, κοινωνική και συμπεριφορική προσαρμογή και καλύτερες κοινωνικές σχέσεις σε σχέση με τα παιδιά με ανασφαλή ή αποδιοργανωμένη προσκόλληση.
Ποιες είναι οι Βασικές Αρχές του Attachment Parenting;
Τον όρο “Attachment Parenting” τον εφηύραν ο παιδίατρος William Sears και η νοσοκόμα γυναίκα του Martha πριν από περίπου τριάντα χρόνια, βασιζόμενοι στη θεωρία και έρευνες του Bowlby, αλλά και όλων των προηγούμενων ερευνητών. Το ζευγάρι αυτό, έχει γράψει πλήθος βιβλίων και άρθρων πάνω στο AP.
Οι Sears μίλησαν για τα «7 B’s», πρακτικές που βοηθούν την ανάπτυξη ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού:
Birth Bonding: Οι ώρες, ημέρες και εβδομάδες μετά τη γέννηση του μωρού είναι σημαντικές για τη δημιουργία ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού μεταξύ της μητέρας και του μωρού. Όσο νωρίτερα δημιουργηθεί αυτή η σύνδεση, τόσο κοντινότερη θα είναι η μεταξύ τους σχέση στην εξέλιξή της.
Breastfeeding: Ο θηλασμός βοηθά εξαιρετικά την ανάπτυξη του βρέφους καθώς και τη σχέση που αναπτύσσει με τη μητέρα του.
Babywearing: Το να “φοράς” το μωρό σου, με μάρσιπους και άλλο βρεφικό εξοπλισμό προσφέρει κοντινότητα και επαφή μεταξύ μωρού και φροντιστή και βοηθά επίσης τη ψυχοκοινωνική του εξέλιξη και το συναισθηματικό δεσμό με το φροντιστή.
Bedding close to baby: Οποιοσδήποτε διακανονισμός ύπνου προσφέρει τον καλύτερο ύπνο σε όλα τα μέλη της οικογένειας είναι και ο καταλληλότερος. Η συν-κοίμηση προσφέρει στα παιδιά την ασφάλεια ότι οι γονείς είναι κοντά για να τα φροντίσουν και προστατεύσουν.
Belief in the language value of your baby’s cry: Το κλάμα των παιδιών τα βοηθά για την επιβίωσή τους και τους γονείς για την εξέλιξή τους στο γονεϊκό ρόλο. Όταν οι γονείς ανταποκρίνονται με ευαισθησία στο κλάμα του μωρού το βοηθούν να αναπτύξει εμπιστοσύνη προς αυτούς. Το κλάμα για τα μωρά είναι μέσο επικοινωνίας, όχι χειρισμού.
Beware of baby trainers: Οι διάφορες εκπαιδεύσεις που κυκλοφορούν (ύπνου π.χ) μπορεί να διευκολύνουν το γονέα, αλλά θεωρούνται σκληρές και ακραίες αφού δημιουργούν απόσταση ανάμεσα στο παιδί και το γονέα.
Balance: Είναι εύκολο κάποιος γονέας να παραμερίσει τις δικές του ανάγκες, όταν προτεραιότητα έχει το παιδί του. Είναι όμως πάρα πολύ σημαντικό να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις προσωπικές ανάγκες και στις ανάγκες του παιδιού και της οικογένειας. Ένας γονέας χρειάζεται να ξέρει πότε να ζητήσει βοήθεια, για να διατηρήσει την ισορροπία στη ζωή του.
Το 1994 οι Lysa Parker και Barbara Nicholson ίδρυσαν την Attachment Parenting International, εμπνευσμένες από τη δουλειά των Sears και ανέπτυξαν τις 8 Βασικές Αρχές του ΑΡ.
Οι Αρχές αυτές είναι:
Προετοιμαστείτε για την εγκυμοσύνη, τη γέννα και τη γονεικότητα. Προετοιμαστείτε σωματικά και ψυχικά για την εγκυμοσύνη και τη γέννα διερευνώντας τις επιλογές που έχετε στη διάθεσή σας και ενημερωθείτε για τις συνήθεις πρακτικές στη φροντίδα του νεογέννητου. Εκπαιδευτείτε για τα εξελικτικά στάδια του παιδιού, να θέτετε ρεαλιστικές προσδοκίες και να είστε ευέλικτοι.
- Να προσφέρετε τροφή με αγάπη και σεβασμό. Ο μητρικός θηλασμός είναι ο καταλληλότερος τρόπος ικανοποίησης των διατροφικών και συναισθηματικών αναγκών του βρέφους. Ακόμα και οι μητέρες που ταΐζουν το μωρό τους με το μπουκάλι μπορούν να το βοηθήσουν στην ανάπτυξη ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού αν προσαρμόσουν συμπεριφορές θηλασμού ακόμα και με το μπουκάλι. Ακολουθήστε τα σημάδια πείνας του μωρού/παιδιού, ενθαρρύνετέ τα να τρώνε όταν πεινάνε και να σταματάνε όταν έχουν χορτάσει. Προσφέρετε υγιεινές επιλογές φαγητού και φροντίστε να είστε το παράδειγμα υγιών διατροφικών συμπεριφορών.
- Να ανταποκρίνεστε με ευαισθησία. Ξεκινήστε από τη βρεφική ηλικία για να χτίσετε μία σχέση εμπιστοσύνης και ενσυναίσθησης. Τα παιδιά δεν μπορούν να αυτοπαρηγορηθούν με υγιείς τρόπους, χρειάζονται τους γονείς τους για να τα ηρεμήσουν, με αγάπη και ενσυναίσθηση, να τα μάθουν να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους. Ανταποκριθείτε με ευαισθησία σε ένα πληγωμένο παιδί, που εκφράζει έντονα συναισθήματα, και μοιραστείτε μαζί τη χαρά του.
- Να χρησιμοποιείτε φροντιστική, φυσική επαφή. Το άγγιγμα καλύπτει στο παιδί τις ανάγκες του για φυσική επαφή, στοργή, ασφάλεια, ερεθίσματα, κίνηση. Η επαφή δέρμα-με-δέρμα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, όπως κατά το θηλασμό, το μπάνιο ή το μασάζ. Το κουβάλημα του μωρού ή το «babywearing» με μάρσιπους είναι επίσης αποτελεσματικά όταν είστε σε κίνηση. Οι αγκαλιές, τα χάδια, το τρίψιμο στην πλάτη, το μασάζ και το φυσικό παιχνίδι βοηθούν και τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας.
- Να διασφαλίσετε ασφαλή ύπνο, σωματικά και συναισθηματικά. Τα μωρά και τα παιδιά έχουν ανάγκες και κατά τη διάρκεια της νύχτας, όπως και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μπορεί να πεινάνε, να νιώθουν μόνα, να φοβούνται, να κρυώνουν ή να ζεσταίνονται. Βασίζονται στους γονείς για να τα παρηγορήσουν και να τα βοηθήσουν να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Οι τεχνικές εκπαίδευσης ύπνου μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο. Η ασφαλής συν-κοίμηση έχει πλεονεκτήματα τόσο για το παιδί, όσο και για τους γονείς.
- Να παρέχετε σταθερή φροντίδα με αγάπη. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά έχουν μία έντονη ανάγκη για την παρουσία ενός σταθερού, γεμάτου αγάπη φροντιστή που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Ιδανικά του γονέα. Αν αυτό δεν είναι εφικτό διαλέξτε ένα πρόσωπο για τη φροντίδα του παιδιού που έχει σχηματίσει ήδη ένα δεσμό με το παιδί και ενδιαφέρεται για αυτό με τρόπο που ενισχύει την ανάπτυξη του συναισθηματικού δεσμού. Διατηρήστε τα προγράμματα ευέλικτα, και μειώστε στο ελάχιστο το φόβο και το άγχος κατά τους αποχωρισμούς.
- Να εφαρμόζετε Θετική Διαπαιδαγώγηση. Η Θετική Διαπαιδαγώγηση βοηθά το παιδί να αναπτύξει ένα δικό του εσωτερικό μοντέλο αυτοπειθαρχίας και συμπόνοιας για τους άλλους. Η διαπαιδαγώγηση που είναι ενσυναισθηματική, με αγάπη και σεβασμό, ενδυναμώνει τη σύνδεση μεταξύ γονέα και παιδιού. Αντί να αντιδράτε στη συμπεριφορά, ανακαλύψτε τις ανάγκες που οδηγούν στη συμπεριφορά. Επικοινωνήστε και βρείτε λύσεις μαζί και παράλληλα διατηρήστε την αξιοπρέπεια όλων.
- Να αγωνίζεστε για ισορροπία στην προσωπική και οικογενειακή ζωή. Όταν νιώθετε σε ισορροπία είναι ευκολότερο να ανταποκρίνεστε συναισθηματικά στις ανάγκες των παιδιών. Δημιουργήστε ένα υποστηρικτικό δίκτυο, έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες, βάλτε τους ανθρώπους πιο πάνω από τα πράγματα, και μη φοβάστε να πείτε «όχι». Αναγνωρίστε τις προσωπικές ανάγκες του καθενός στην οικογένεια και καλύψτε τις χωρίς να συμβιβάζετε τη σωματική και συναισθηματική υγεία. Να είστε δημιουργικοί, διασκεδάστε τη γονεϊκότητα, και κάντε χώρο για τη φροντίδα του εαυτού σας.
Βιβλιογραφία:
Ainsworth, M. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, 5. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the Strange Situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Bowlby, J. (1988). Attachment, communication, and the therapeutic process.A secure base: Parent-child attachment and healthy human development, 137-157.
Klaus, M. H., &Kennell, J. H. (1982). Maternal-infant bonding (2nd ad.). St. Louis: Mosby.
Taylor, C. (2010). A practical guide to caring for children and teenagers with attachment difficulties. London: Jessica Kingsley.
Πηγές:
Psychologynow
Attachment Parenting
Attachment Parenting 2
Σημειώσεις Αναπτυξιακής
Επιμέλεια κειμένου: Εμμανουηλίδου Βασιλική
